Het boze volk.
Het thema van dagblad Trouw van vrijdag 13 september 2013 is: de verschuiving in de maatschappij van verstand naar gevoel. Nederland is boos. En volgens Abels en Pels zou het nieuw zijn dat emoties nu gekoppeld worden aan de politiek. Dat de politici het volk rationeel benaderden heeft volgens hen een woedend en somber volk opgeleverd.
Ik wil hier graag een paar kanttekeningen bij maken, een paar vragen bij stellen.
Dat emoties een grote rol spelen bij de Nederlanders lijkt me niet ter discussie staan. Maar of de boosheid van het volk veroorzaakt wordt door de rationele benadering van politici, dat betwijfel ik.
Eenzelfde verwijt kom je tegen in de Tweede Wereldoorlog, als men terugkijkt op het Nederland van voor de oorlog. Ik heb onlangs de dagboeken van mijn schoonvader bewerkt:
Op 17 mei 1942 - let wel, in de oorlog dus - schrijft hij:
"Ik kwam ergens een passage tegen in een beschouwing over de West-Europese mens van voor de oorlog. Daar wordt deze karakteristiek gegeven:
Het verstand was toen de enige raadgever en wegwijzer, waaronder het gemoedsleven verkommerde.
En op 18 april 1943:
"In een artikel in De Waag schrijft Marcel van de Velde over 'Romantiek en Nieuwe tijd'. Hij schreef dat artikel n.a.v. een essay van Dr Huebner over 'De Romantische Schilderkunst in de Nederlanden.
Holland van nu heeft een les te leren en de les van de huidige omwenteling is dat het in de toekomst zijn intellectualistisch individualisme zal moeten verloochenen; zijn puriteins cerebralisme moet het afzweren. Het anarchistisch Calvinistisch verstandsleven leidt naar de volksdood.
Holland moet terugkeren tot zijn oud-Nederlandse, sappige oergrond waarvan zijn schilders en dichters vroeger getuigenis hebben afgelegd.
Alleen het Germaans natuurlijk gemoedsleven kan Holland terugleiden naar de diepe levensbronnen.
Het Germanendom, het fascisme, de NSB, zij roepen op om 'het gemoed' (de emotie) boven het verstand te plaatsen. De gevolgen kennen we.
Het volk is boos, ongetwijfeld, maar komt dat echt doordat de politici het volk rationeel benaderden? Is zo'n vraag: "voelt u boosheid bij de Nederlands politiek?" niet een beetje dubieus? Waar denkt het volk aan bij "Nederlandse politiek"? Denken de mensen dan: ze hebben ons zo verschrikkelijk rationeel benaderd? Zouden ze niet eerder denken aan onrecht dat hun wordt aangedaan, echt onrecht of vermeend onrecht? Is het volk niet gewoon boos op de graaiers en op de gevolgen van graaigedrag: de huidige bezuinigingen? Zijn ze niet boos omdat er niet geluisterd werd naar hun klachten, terechte of onterechte? Kan het ook zijn dat het volk boos is als het verwende kind dat niet meer krijgt wat het wil, omdat ze geleerd hebben overal recht op te hebben?
De rationele benadering zou het volk boos gemaakt hebben? Welke rationele benadering? De afgelopen decennia hebben de politici het mogelijk gemaakt dat de geldstromen vooral toevloeien naar de rijken, naar de grootaandeelhouders, naar de moderne kapitalisten die denken dat hebzucht goed is. De politici hebben niets gedaan tegen dat idee: als we niet die bonus geven, krijgen we geen goede bankdirecteur. Hoe goed die bonuseisers het deden, dat hebben we geweten. De politici geloofden echt in de utopie van de volkomen vrije markt, wat niets te maken heeft met rationeel gedrag. Ze weigerden misstanden te bestrijden als het opbouwen van een absurd hoge hypotheekschuld en weigerden te zien dat een opgebouwd pensioen niet genoeg is als mensen langer leven. En dat deden ze uit angst, bang om kiezers te verliezen. Wat heeft dit met rationele benadering te maken?
Graag roep ik op om toch vooral ons verstand te blijven gebruiken, en om emoties in bedwang te houden.